Çin-İran Güvenlik İşbirliği Hakkında Bilinmesi Gereken 5 Şey

fdd.org

3 Temmuz 2025

Çin-İran Güvenlik İşbirliği Hakkında Bilinmesi Gereken 5 Şey

Çin ve İran, Orta Doğu'da Amerikan nüfuzuna karşı koymak istiyorlar ve bu ortak hedeflerini gerçekleştirmek için uzun süredir işbirliği yapıyorlar. Çin, İran'ın balistik füze programına girdi sağlıyor, İran petrolünü satın alarak Tahran'ın uluslararası yaptırımları aşmasına yardımcı oluyor ve Yemen'de İran destekli Husi isyancılara sınırlı destek sağlıyor. Her iki ülke, Rusya ile birlikte düzenli olarak ortak deniz tatbikatları gerçekleştirerek Pekin'in bölgedeki deniz varlığını güçlendiriyor. Bu işbirliği, Washington'un Tahran ile diplomasiyi sürdürmesi sırasında da devam etti. Ancak İsrail'in 13 Haziran'da İran'a yönelik hedefli saldırılara başlamasının ardından Çin, ortağına askeri yardımda bulunmadı.

1. Çin, İran'ın balistik füze programını uzun süredir desteklemekte ve füze üretimi için çift kullanımlı endüstriyel girdilerle desteklemektedir.

Çin, 1979 İslam Devrimi'nden kısa bir süre sonra İran rejimini tanıdı ve 1980'lerde ABD'nin ambargosu boyunca füze ve silah sağladı. Tahran'ın 2020'de Irak'taki ABD güçlerini hedef almak için kullandığı füze sistemlerinden en az biri, Çin ile uzun süredir devam eden bu ortaklıktan elde edilen teknolojiyi içeriyordu. 2023 baharında, İranlı yetkililer Tahran'ın balistik füze katı yakıtının ön maddesi olan amonyum perklorat stoklarını yenilemek için Pekin ve Moskova'da müzakereler yürüttü. Ocak 2025'te, iki İran kargo gemisi, amonyum perkloratın öncüsü olan 1.000 tondan fazla sodyum perklorat ile Çin'den yola çıktı. Gemilerden biri Şubat ayında İran'a, diğeri ise 29 Mart'ta İran'a ulaştı. Hazine Bakanlığı, Nisan ayında balistik füze yakıtı öncülleri ve insansız hava aracı bileşenlerinin tedarikinde yer alan Çin ve İran'daki kuruluşlara yaptırım uyguladı. Wall Street Journal, Haziran başında balistik füze yakıtı bileşenlerinin ek sevkiyatları hakkında haber yaptı.

2. Çin, İran ile düzenli deniz işbirliği yürüterek Pekin'in Basra Körfezi'ndeki varlığını güçlendirdi, ancak 13 Haziran'dan sonra güvenlik yardımını genişletmedi.

2016 yılında Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, İran'a bir devlet ziyareti gerçekleştirmiş ve 2021 yılına kadar ilişkilerin geliştirilmesi için diplomatik zemin hazırlayan anlaşmalar imzalamıştır. Denizcilik işbirliği, askeri ilişkilerin geliştirilmesi için tekrarlanan bir mekanizma olmuştur. Halk Kurtuluş Ordusu (PLA), 2019 yılında İran savunma liderlerini savunma ilişkilerinin geliştirilmesi ve deniz tesisleri ile gemilerin incelenmesi için davet etmiştir. Çin, İran ve Rusya, 2019, 2022, 2023, 2024 ve Mart 2025'te Deniz Güvenlik Kuşağı olarak bilinen ortak deniz tatbikatları düzenledi. Bu tatbikatlar, İran'ın Ocak 2021'den Temmuz 2023'e kadar 26 olayda gemileri taciz etmesine rağmen gerçekleştirildi. Trump yönetimi İran ile doğrudan müzakereler arayışında iken, PLA Mart 2025 tatbikatının ardından “Çin'in tüm taraflarla deniz güvenliği işbirliğine aktif olarak katılmaya ve dünya ve bölgesel barış ve istikrara yeni katkılar sağlamaya hazır olduğunu” belirtti. Çin, deniz gücünü artırmasına rağmen, 13 Haziran'dan sonra İran'ı desteklemek için denizden bir tepki göstermedi.

3. Çin, İran petrolünün en büyük ithalatçısıdır ve Tahran'ın yaptırımları atlatmasına ve devlet gelirleri elde etmesine yardımcı olurken, Pekin'in Körfez deniz güvenliğindeki rolünü artırmaktadır.

Çin, İran'a indirimli petrol karşılığında 25 yıl boyunca 400 milyar dolarlık doğrudan yabancı yatırım yapma taahhüdünde bulunduğu Şubat 2021'den bu yana İran petrolü ithalatını istikrarlı bir şekilde artırmıştır. Anlaşmanın, belirtilmemiş güvenlik işbirliği taahhütlerini de içerdiği bildirilmektedir. Aylar sonra, Çin liderliğindeki Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) İran'ı üye ülke olarak kabul etti. ABD Hazine Bakanı Scott Bessent Mart ayında yaptığı açıklamada, Çin'in şu anda İran petrolünün en büyük ithalatçısı olduğunu ve Tahran'a ABD ve uluslararası yaptırımlarla karşı karşıya kaldığı bir dönemde “ekonomik can simidi” olduğunu söyledi. 2024 ve 2025 yıllarında İran petrol ihracatının yüzde 90'ından fazlası Çin'e yönelikti. Mayıs 2025'te Washington, Hazine Bakanlığı'nın yüz milyonlarca dolar değerinde İran ham petrolü satın alıp rafine eden çok sayıda Çinli “çaydanlık” rafinerisine yaptırım uyguladı. 14 Haziran'da ŞİÖ, İsrail'in İran'a saldırısını kınayan bir açıklama yayınladı. Xi daha sonra ateşkes çağrısı yapan dört maddelik bir öneri yayınladı. Çin, İran ve Körfez'den enerji akışını sağlamak için gerilimin azalmasını istiyor.

4. Çin, İran destekli Husi milislerine malzeme ve istihbarat desteği sağladı.

ABD Savunma Bakanlığı, Çin'in askeri ve güvenlik alanındaki gelişmelerine ilişkin 2024 yılı Kongre raporunda, önceki yıllardan farklı bir üslupla, “Husi tedarik ağları, Husi füze ve İHA üretimi için çift kullanımlı bileşen ve ekipmanların tedarik ve nakliyesinde Çin merkezli tedarikçilere güveniyor” ifadesini kullandı. Çin ayrıca Husi'lerin ABD çıkarlarına yönelik saldırıları için hedef belirleme verileri sağlamıştır. Nisan ayında The Wall Street Journal, Çin askeri istihbaratıyla bağlantılarını açıkça kabul eden ve Rus paralı asker grubu Wagner'i desteklediği için yaptırım uygulanan Çinli uydu şirketi Chang Guang Satellite Technology'nin Husi'lere uydu verileri sağlayarak ABD çıkarlarına yönelik saldırılarını kolaylaştırdığını bildirmiştir. Washington, 6 Mayıs'ta Husi'lerle ateşkes ilan edilmeden önce bu konuyu Pekin'e gündeme getirdi.

5. Washington'un Tahran ile doğrudan müzakereler arayışında olduğu 2025 ilkbaharı boyunca Çin, İran ve Rusya arasında üçlü istişareler gerçekleştirildi.

Trump yönetimi göreve geldikten sonra İran, Çin ve Rusya ile ilişkilerini yoğunlaştırdı. Pekin, Moskova ve Tahran, Mart 2025'te Çin'in başkentinde üçlü istişareler gerçekleştirdi. Bu istişarelerde Çin, İran'ı nükleer silah geliştirmeme taahhüdünü yerine getirmeye çağıran ve tüm tarafları müzakereleri yeniden başlatmaya çağıran beş maddelik bir öneri yayınladı. İran, Çin ve Rusya'nın deniz kuvvetlerinin İran ile tatbikatını tamamlaması ve balistik füze itici yakıthammadesi sevkiyatının İran'a ulaşmasıyla, ay sonuna kadar Washington ile doğrudan müzakereleri reddetti. Çin, Rusya ve İran, 12 Nisan'da ABD ve İran'ın ilk doğrudan görüşmelerini gerçekleştirmeden birkaç gün önce Moskova'da ikinci üçlü istişareleri gerçekleştirdi. Bu, ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Çin'in Husi'lerin ABD çıkarlarına yönelik saldırılarına uydu desteği sağlaması konusunda Çinli mevkidaşlarıyla görüşmelerde bulunduğu sırada gerçekleşti. İran Nisan ayında tercih ettiği üçlü çerçeveyi genişletmeye çalışırken, Çin İran'ı “çok taraflılığı korumak için bir ortak” olarak gördüğünü kabul etti.

kaynak: https://www.fdd.org/analysis/2025/07/03/5-things-to-know-about-china-iran-security-cooperation
çeviri: Dünya Yanarken